Tanzimat'tan Cumhuriyete Tarih Sözlüğü
İletişim Yayınları
Geçmişe dönük inceleme ve öğrenme isteklerinin yaygınlaştığı günümüzde zamanı bir bakıma yok yere harcatan ve asıl uğraşıyı duraksatan başlıca çıkmaz, ölü terim ve deyimlerin çözümlenmesi işidir. Önceki kuşaklar, eski dile ve kültüre yakınlıkları oranında bu sıkıntıyı duymamaktaydılar. Dolayısı ile bugün bize demir leblebi gibi gelen birçok şifreyi okurken kavrayıp geçiyorlardı. Toplum hayatındaki hızlı değişmeler, Saltanat'tan Cumhuriyet'e geçiş, devrimler ve özellikle de dilimizin yenileşme süreci, bugün için bir Tanzimat romanının bile özgün diliyle okunup anlaşılabilmesini olanaksız kılmış bulunmaktadır. Bu noktada, fikir ve edebiyat eserlerinin sâdeleştirilmesi akla gelebilir. Ancak daha yoğun ve özgün deyimleri, terimleri içeren değişik alanlarla ilgili kaynakları, arşivleri dolduran milyonlarca belgeyi de aynı şekilde sâdeleştirmek düşünülemez ve Buna gerek de yoktur. En akıllıca çözüm, belirli alanlar ve konular için kullanımı kolay anahtar sözlükler hazırlamak olmalıdır. Bu, denenmiş ve yararı görülmüş bir yoldur. Örneğin Mehmed Zeki Pakalın'ın "Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü" ile bundan özetlenen veya taranan daha küçük çaplı sözlükler, bilim adamlarımızın bile el altında tuttukları başvuru kitaplarıdır.
Bizim amacımız da "Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi"ne yardımcılık edecek, aynı zamanda 19. yy tarihi ile ilgilenenlere ışık tutacak bir sözlük hazırlamak olmuştur. Tarama çalışmalarımızda, Tanzimat'ın sanat, edebiyat, sağlık, eğitim, teknoloji, iktisat, hukuk, ordu, basın, yayın... alanlarında getirdiği yenilik ve değişikliklerle ilgili kavramlara fazla yer verilmeden, devlet yapısı, kurumlar, siyaset ve toplumla ilgili terim ve deyimlerin derlenmesi gözetilmiştir. Özgün bir başvuru yapıtı ortaya çıkarabilmek için de mevcut ansiklopedilerle sözlüklerden aktarma kolaylığına gidilmeden, çok sayıda salnâme, gazete ve mecmua, arşiv belgeleri, anı ve sefaretnâmelerle başta Cevdet ve Lütfi tarihleri olmak üzere 19. yy'ı anlatan kaynaklar sabırla elden geçirilmiştir. Bununla birlikte, yaklaşık 3.000 maddelik bu sözlüğün kapsamca yeterliliğinden söz edilemez. Bu yargımız, bir alçakgönüllülük ifadesi değildir: Tanzimat dönemi, öncesi ve sonrası ile tarihimizin en hareketli evreleridir. Önceki yüzyılların geleneksel yaşam kalıpları, kurumları ve düzeni hızla terkedilmiş, değişimler Padişah'tan dağdaki çobana dek herkesi etkilemiştir. Bu bakımdan, diğer uzmanlık alanlarında da en azından bizim başarabildiğimizin kapsamında üç beş sözlük daha hazırlanabilir. Yeri gelmişken belirtelim ki Osmanlı Tarihiyle ilgili mevcut benzer kaynaklar, madde seçiminde klasik kurum ve kavramların sınırını aşmamayı gözetmişlerdir. Kanımızca bunun biricik nedeni yukarıdaki yargımızla ilgilidir. Çünkü 19. yüzyıl ve onun 20. yy'daki kısa uzantısı, gerideki yüzyıllardan daha karmaşık renkli ve yoğun yaşanmıştır.
Maddeleri soyut karşılıklar yerine, açıklayıcı tanımlamalarla verirken birtakım yanılgılara düşmüş olabiliriz. İşin zorluğu bakımından bunun hoşgörüyle karşılanacağını umuyoruz.
Bizim amacımız da "Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Türkiye Ansiklopedisi"ne yardımcılık edecek, aynı zamanda 19. yy tarihi ile ilgilenenlere ışık tutacak bir sözlük hazırlamak olmuştur. Tarama çalışmalarımızda, Tanzimat'ın sanat, edebiyat, sağlık, eğitim, teknoloji, iktisat, hukuk, ordu, basın, yayın... alanlarında getirdiği yenilik ve değişikliklerle ilgili kavramlara fazla yer verilmeden, devlet yapısı, kurumlar, siyaset ve toplumla ilgili terim ve deyimlerin derlenmesi gözetilmiştir. Özgün bir başvuru yapıtı ortaya çıkarabilmek için de mevcut ansiklopedilerle sözlüklerden aktarma kolaylığına gidilmeden, çok sayıda salnâme, gazete ve mecmua, arşiv belgeleri, anı ve sefaretnâmelerle başta Cevdet ve Lütfi tarihleri olmak üzere 19. yy'ı anlatan kaynaklar sabırla elden geçirilmiştir. Bununla birlikte, yaklaşık 3.000 maddelik bu sözlüğün kapsamca yeterliliğinden söz edilemez. Bu yargımız, bir alçakgönüllülük ifadesi değildir: Tanzimat dönemi, öncesi ve sonrası ile tarihimizin en hareketli evreleridir. Önceki yüzyılların geleneksel yaşam kalıpları, kurumları ve düzeni hızla terkedilmiş, değişimler Padişah'tan dağdaki çobana dek herkesi etkilemiştir. Bu bakımdan, diğer uzmanlık alanlarında da en azından bizim başarabildiğimizin kapsamında üç beş sözlük daha hazırlanabilir. Yeri gelmişken belirtelim ki Osmanlı Tarihiyle ilgili mevcut benzer kaynaklar, madde seçiminde klasik kurum ve kavramların sınırını aşmamayı gözetmişlerdir. Kanımızca bunun biricik nedeni yukarıdaki yargımızla ilgilidir. Çünkü 19. yüzyıl ve onun 20. yy'daki kısa uzantısı, gerideki yüzyıllardan daha karmaşık renkli ve yoğun yaşanmıştır.
Maddeleri soyut karşılıklar yerine, açıklayıcı tanımlamalarla verirken birtakım yanılgılara düşmüş olabiliriz. İşin zorluğu bakımından bunun hoşgörüyle karşılanacağını umuyoruz.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder